Bentuk kata

Kata tunggal

Perkataan dalam bahasa Melayu yang tidak menerima sebarang imbuhan atau tidak mengalami proses penggandaan dan perangkaian tergolong ke dalam jenis kata tunggal. Terdapat sekurang-kurangnya dua jenis kata tunggal, iaitu kata tunggal yang mengandungi hanya satu suku kata dan kata tunggal yang mengandungi dua suku kata atau lebih.

 Kata tunggal satu suku kata

Jumlah kata tunggal dengan satu suku kata dalam bahasa Melayu amat terhad, iaitu kira-kira 500. Ada antaranya merupakan pinjaman daripada bahasa-bahasa asing, terutama bahasa Arab dan bahasa Inggeris.

            Pola gabungan konsonan-vokal dalam kata tunggal bahasa Melayu adalah seperti berikut :

Kata tunggal satu suku kata

KV yu, ru, ya

KKVK stor, pruf, dril

KKKVK skrip, straw

KKKV skru

KVKK teks, bank, volt

KVK tin, sen, bom

VK am

 

Kata tunggal dua suku kata

            Sebahagian besar daripada perkataan dalam bahasa Melayu terdiri daripada dua suku kata. Antara pola-pola kata tunggal dengan dua suku kata adalah seperti yang berikut :

Kata tunggal dua suku kata

V+KV aku (a + ku)

KV + KV mata (ma + ta)

VK + KV undi (u +ndi)

KVK + KV lampu (lam + pu)

VK + KVK          umpan (um + pan)

KV + V doa (do + a)

KV + VK buih (bu + ih)

KV + KVK telur (te + lur)

KVK + KVK bandar (ban + dar)

V + KVK emas (e + mas)

V + VK aur (a + ur)

 

Kata tunggal tiga suku kata

            Jumlah kata tunggal dengan tiga suku kata agak sedikit. Perkataan-perkataan tiga suku kata ini banyak daripadanya ialah kata-kata pinjaman. Antara pola-polanya ialah :

Contoh perkataan	Pola kata tunggal tiga suku kata
Armanda	VK + KVK + KV
Budaya	KV + KV + KV
Cerakin	KV + KV + KVK
Derhaka	KVK + KV + KV
Empulur	VK + KV + KVK
Falsafah	KVK + KV + KVK
Gelombang	KV + KVK + KVKK
Hikayat	KV + KV + KVK
Isteri	VK + KV + KV
Jentera	KVK + KV + KV
Menantu	KV + KVK + KV
Organik	VK + KV + KVK
Peluang	KV + KV + VKV
Qasidah	KV + KV + KVK
Rezeki	KV + KV + KV
Sempurna	KVK + KVK + KV
Utara	V + KV + KV
Yayasan	KV + KV + KVK
Tenggara	KVKK + KV + KV

  Kata tunggal (akronim)

            Akronim ialah kata singkatan yang terbentuk dengan menggabungkan huruf awal, suku kata atau gabungan kombinasi huruf awal dan suku kata daripada satu rangkai kata, dan ditulis serta dilafazkan sebagai kata yang wajar. Akronim boleh ditulis dengan tiga cara.

Akronim yang terbentuk daripada gabungan beberapa huruf awal rangkai kata yang disingkatkan, keseluruhannya ditulis dengan huruf besar.

            Contoh :

                         LUTH        -        (Lembaga Urusan dan Tabung Haji)

                         ABIM        -        ( Angkatan Belia Islam Malaysia)

            

Akronim yang terbentuk daripada gabungan huruf awal dan/atau suku kata ditulis dengan huruf kecil keseluruhannya.(jika bukan nama khas)

            Contoh :

                        tabika        -          (taman bimbingan kanak-kanak)

                        cerpen       -          (cerita pendek)

Jika akronim yang terbentuk daripada gabungan huruf awal dan/atau suku kata itu menjadi nama khas, kata itu ditulis bermula dengan huruf besar.

Contoh :

             Bernama     -       (Berita Nasional Malaysia)

             Pernas         -       (Perbadanan Nasional)

             Intan           -        (Institut Tadbiran Awam Negara)

  Bentuk kata terbitan

         Kata terbitan ialah bentuk perkataan yang dihasilkan melalui proses pengimbuhan, iaitu proses yang menggandingkan imbuhan pada kata dasar. Pengimbuhan ini melahirkan bentuk perkataan yang disebut kata terbitan.

Kata terbitan berawalan

         Awalan dapat wujud dalam kata nama terbitan, kata kerja terbitan dan kata adjektif terbitan.

Contoh :

awalan kata nama

  pe -             pekebun, pelaut, peladang, pesawah, pekedai.
    pem -          pembesar, pembaca, pembajak, pembelot, pemburu.
 pen -           pencuri, penjaja, pendengar, pentadbir, pentafsir.
    peng -         penggali, penghantar, pengkaji, pengurus, pengasuh     penge -       pengecat, pengebom, pengetin. ke -            ketua, kekasih, kekanda.
juru -          juruterbang, juruwang, jurubahasa, jururawat.
maha -        mahasiswa, maharaja, mahaguru.
  tata -           tatabahasa, tatacara.
pra -           prakata, prasejarah, prasyarat, prasekolah, prauniversiti.
     eka -           ekabahasa, ekawarna.
dwi -           dwibahasa, dwifungsi.      

           

awalan kata kerja     

1.    me -            melihat, melawat, merawat, merebus, melombong, melompat.
2.    mem -         membaca, membesar, membawa, membilang.
3.    men -          mendayung, mendaki, mencari, mencuri.
4.    meng -        menghijau, mengambil, mengkritik, mengkaji.
5.    menge -      mengebom, mengecat, mengelap, mengekod, mengetin.
6.    memper -    mempersuami, memperisteri, memperlebar, memperhamba.
7.    ber -            berlari, bercukur, berfikir, berbuah, bertanya, bersuara.
8.    be -             bekerja, berasa, beraja.
9.    ter -             termakan, tersepak, terambil, terminum.
 

awalan kata adjektif

1.    ter -            terkecil, terbesar, tertinggi, terkurus.
2.    se -             sehodoh, secantik, senipis, setebal. 

 Kata majmuk

         Proses yang merangkaikan dua kata dasar atau lebih, dan mewujudkan makna  tertentu. Kata majmuk dapat dibahagikan kepada tiga kelompok, iaitu :

Rangkai kata bebas.

Bil	Contoh
1	naib cancelor
2	ketua menteri
3	terima kasih
4	menteri besar
5	alat tulis
6	jalan raya
7	meja tulis
8	janji temu
9	cita rasa
10	pegawai tadbir

                                                                             Istilah khusus

Bil	Contoh
1	mata pelajaran
2	kaji selidik
3	kertas kerja
4	atur cara
5	uji kaji
6	reka cipta
7	reka bentuk
8	urus niaga

            

Maksud kiasan

Bil	Contoh
1	mulut murai
2	kaki ayam
3	kaki bangku
4	hati batu
5	pilih kasih
6	kaki judi
7	duit kopi
8	bulan madu

           

Kata majmuk yang telah mantap ditulis sebagai satu perkataan.

Bil	Contoh
1	matahari
2	pesuruhjaya
3	olahraga
4	warganegara
5	kerjasama
6	kakitangan
7	tanggungjawab
8	tandatangan
9	jawatankuasa
10	suruhanjaya
11	bumiputera
12	sukarela
13	beritahu
14	setiausaha
15	antarabangsa

               

Penggandaan kata majmuk

Gandaan unsur pertama

Bil	Contoh
1	naib-naib canselor
2	timbalan-timbalan menteri
3	pegawai-pegawai tadbir
4	perdana-perdana menteri
5	mata-mata pelajaran
6	kertas-kertas kerja

Gandaan seluruh kata

Bil	Contoh
1	kakitangan-kakitangan
2	suruhanjaya-suruhanjaya
3	setiausaha-setiausaha
4	pesuruhjaya-pesuruhjaya

  Kata ganda

Kata ganda ialah kata yang terhasil melalui proses mengulang kata dasar. Pengulangan kata dasar itu boleh melibatkan seluruh kata dasar, sebahagian kata dasar, atau digandakan secara berirama. Pengulangan seluruh kata dasar disebut penggandaan penuh, pengulangan sebahagian kata dasar disebut penggandaan separa, manakala pengulangan kata dasar yang berirama disebut penggandaan berentak.

Penggandaan penuh       i.        elok-elok     ii.        orang-orang    iii.        tiba-tiba    iv.        sama-sama

Penggandaan separa       i.        jejari     ii.        lelayang    iii.        rerama    iv.        lelangit

Penggandaan berentak       i.        dolak-dalik     ii.        riuh-rendah    iii.        kayu-kayan    iv.        lauk-pauk